از بحثهای بسیار مهم موضوع غیبت امام، این است که گاهی سؤال میشود و سؤال بسیار مهمی است که فایده وجود امام غایب چیست. به تعبیر دیگر امامی که در پس پردهی غیبت است چه منفعتی برای ما دارد. آیا وجود او مثل نبود، اوست و یا اینکه وجودش برای مردم منفعت و فایده دارد؟
توضیح سؤال: حضرت مهدی اگر پیشوای مردم است باید ظاهر باشد. بر وجود ناپیدا چه فایدهای مترتب است، وجود امامی که صدها سال غایب است نه دین را ترویج میکند، نه مشکلات جامعه را حل میکند، نه پاسخ مخالفان را میدهد، نه امربهمعروف و نهی از منکر میکند، نه حامی مظلومان است، نه حدود و احکام الهی را جاری میسازد و نه مسائل حلال و حرام مردم را روشن میکند، چه سودی دارد؟
این سؤال بسیار مهم است و جواب آن را ذوات مقدّسه معصومین در میان احادیث نورانی خود دادهاند و ما به لطف خداوند متعال جواب این سؤال را در حدّ بضاعت خود مطرح میکنیم.
قبل از اینکه جواب را بگوییم، ذکر این نکته بسیار ضروری است که ائمّه ما امام غایب را به خورشید پشت ابر تشبیه کردهاند و این تشبیه حاوی اسرار بسیار مهمّی است. شخصی به نام سلیمان از امام صادق(ع) میپرسد؛
«کَیفَ یَنْتَفِعُ النَّاسُ بِالْحُجَّۀِ الْغائبِ الْمَسْتُورِ» مردم در زمان غیبت امام زمان چگونه از وجود امام غائب مستور استفاده میکنند و بهرهبرداری میکنند. امام صادق(ع) فرمود: «کَما یَنْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ اِذا سَتَرَها سَحابٌ» همانطوری که مردم از خورشید بهرهمند میشوند زمانی که پشت ابر باشد.
ما به چنین روزی میگوییم هوا ابری است. آیا در روزهایی که هوا ابری است وجود خورشید بیاستفاده است و وجود او بیهوده و بیفایده است. مردم از خورشید پشت ابر استفاده میکنند. بهعنوانمثال وجود خورشید و طلوع او شب را برای ما تبدیل بهروز میکند و تمام فعالیتهای علمی و اقتصادی و فرهنگی و... در روز انجام میشود، چون خداوند شب را برای استراحت قرار داده است. چرخ جامعه در روز میچرخد و وجود روز به برکت وجود خورشید است.[1]
حدیث دوّم: سُئل النَّبِیُ(ص) هَلْ یَنْتَفِعُ الشِّیعۀ بِالقائِمِ(عج) فِی غَیْبَتِهِ فَقَالَ اِی وَالَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَۀِ اِنَّهُم لَیَنْتَفِعُونَ بِهِ وَ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِ وِلایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ اِنْ جَلَّلَهَا السَّحَابُ.
از رسول اکرم(ص) سؤال کردند: آیا در زمان غیبت امام زمان، شیعیان از امام خود بهرهمند میشوند، باوجودی که غایب و پنهان است. حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: بله به خدا قسم شیعیان از وجود امام بهرهمند میشوند و از نور ولایت او کسب نور میکنند. همانطوری که از خورشید استفاده میکنند، اگرچه ابر روی نور او را بپوشاند.[2]
از این تشبیه زیبا میتوان استفاده کرد که ما از وجود امام غایب و پنهان در زمان غیبت استفادهها میکنیم، اگرچه نسبت به این مسئله غافل و بیخبر باشیم. پس اینطور نیست که وجود حضرت در زمان غیبت یک وجود عاطل و باطلی باشد و العیاذ بالله وجود او مثل نبود او باشد، نه هرگز اینطور نیست. البتّه ما ممکن است نسبت به این امر بیتوجّه باشیم و این بیتوجّهی ما هیچ ربطی به واقعیّت این مسئله ندارد و با لطف خداوند و توجّهات خود حضرت مهدی به بعضی از فواید وجود امام اشاره میکنیم، بقیه این موضوع را هم به خود عزیزان ارجاع میدهیم.
فایده اوّل: طبق احادیث وارده امام فرد کامل انسانیّت و رابطهی میان عالم مادی و عالم ربوبی است، اگر امام روی زمین نباشد نوع انسان هلاک میشود و از بین میرود، اگر امام نباشد خدا آنطور که بایدوشاید و حقّ اوست شناخته نمیشود و عبادت نمیشود و رابطهی بین عالم مادی و دستگاه آفرینش قطع میشود. قلب مقدّس امام بهمنزلهی ترانسفورموتوری است که برق کارخانه را به هزاران لامپ میرساند. اشراقات و افاضات عوالم غیبی اوّل بر قلب امام و سپس بهواسطهی او بر دلهای سایر افراد نازل میگردد. امام قلب عالم وجود و رهبر و مربّی نوع انسان است و قطعاً حضور و غیبت او در ترتیب این آثار تفاوتی ندارد، آیا باز هم میتوان گفت امام ناپیدا نفعی ندارد و امام را باید شناخت. فکر نکنیم امام یک شخص مسئلهگو و جاریکنندهی حدود الهی است، درصورتیکه مقام امامت و ولایت از این مقامهای ظاهری بسیار شامختر است. در احادیث فراوانی آمده است؛ «لَولا مَا عَلَی اْلاَرضِ مِنَّا لَساخَتْ بِاَهْلِهَا، لَوْلا اْلحُجَّۀِ لَساَخَتِ اْلاَرِضُ بَاَهْلِهَا»[3]
اگر وجود حجّت خدا و وجود یکی از ما امامان نباشد زمین اهل خود را در خودش فرومیبرد، حتّی در روایات آمده بهاندازه یکچشم به هم زدن اگر امام روی زمین نباشد این اتّفاق میافتد. مرحوم مجلسی میفرماید: مقصود این روایت این است که بدون وجود امام در روی زمین، اهل زمین هلاک میشوند و از بین میروند، عظمت را تماشا کنید که هر کس روی زمین زنده هست و از نعمت حیات بهره دارد به برکت زنده بودن یک بندهی صالح خداوند یعنی حضرت مهدی است، چون او هست ما هستیم؛
چون هستی ما ز هستی اوست/ تا هستیم و هست دارمش دوست
همه به برکت زنده بودن او زنده هستیم، الحمدلله.
فایده دوم: در دعای عدیله میخوانیم؛ «بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَی» یعنی به یُمن وجود حضرت مهدی است که ما سوی الله روزی میخورند «وَری» یعنی غیرخدا، هر موجودی و مخلوقی که هست. در دعای جوشن میخوانیم:
«یا مَنْ یَرْزُقُ وَ لا یُرْزَقُ» ای خدایی که روزی میدهی ولی خودت روزی نمیخوری. در قرآن مجید میخوانیم؛
«وَ ما مِنْ دابَّۀٍ فِی الاَرْضِ اِلّا وَ عَلَی اللهِ رِزْقُهَا» هر جنبندهای که در روی زمین هست. روزی او به عهدهی خداوند است، در اینکه خالق ما رازق ما هم میباشد، شکّی وجود ندارد، ولی مطلب مهم این است که خداوند اگر روزی میدهد به صدقهی سر حضرت مهدی میدهد و اگر وجود امام نبود هیچکس از سفرهی روزی الهی بهرهای نداشت، منتهی باید دقّت کرد که خداوند چقدر مهمان دارد و چقدر روزیخور سفرهی او هستند. تمام بنیآدم و انسانها در روی زمین و تمام اصناف حیوانات خشکی و دریایی که علماء حیوانشناس گفتند در حال حاضر 5 میلیارد پرنده در آسمانها پر میزند، تمام اینها روزی میخورند اگر نخورند که میمیرند. حشرات، درّندگان، خزندگان، ماهیها و... .
شیاطین و اجنّه و هر موجودی که به خوردن روزی زنده میباشد.
چه عظمتی است و چه قدرتی است تمام این مهمانها، همه و همه به برکت وجود حضرت مهدی اجازهی استفاده از این روزی را دارند. ولی مطلب مهم این است که 2 نوع رزق داریم: 1ـ مادی؛ 2ـ معنوی.
رزق مادی را میدانیم چیست و در تمام عمر از آن استفاده میکنیم ولی شاید کسی باشد که نداند رزق معنوی چیست، تمام اعمال صالحه رزق معنوی انسانهاست و تمام نعمتهای با ارزش الهی رزق معنوی ماست. نماز، روزه، تلاوت قرآن، صدقه، صلهرحم، حق امام و نظیر اینها، زوجهی صالحه، پدر و مادر در صراط مستقیم، فرزند متدیّن، همسایه خوب، رفیق اهل، حکومت اسلامی، در رابطه با عالم بودن و... و نظیر اینها.
مثل عقل و فهم و استعداد و حافظه، همه اینها رزق معنوی انسانهاست. از این نوع رزقها هم نصیب و قسمت هر کس که بشود به طفیل وجود امام زمان است، یعنی اگر امام نبود هیچکس موفق به هیچ نوع عمل صالحی نمیشد و این نعمتهای معنوی ما نصیب ما نمیشد، پس اگر در انجام عمل صالح موفق هستیم باید از وجود امام تشکر و قدردانی کنیم چون به خاطر وجود اوست اینهمه موفقیّت ما که کسب میشود.
فایده سوم: یک روایت بسیار جالبی از وجود امام سجاد(ع) نقلشده است که در آن حدیث به بعضی از فواید امام اشارهشده است.
«نَحْنُ امَانٌ لِاَهْلِ اْلاَرضِ کَما اَنَّ النُّجُومَ اَمانٌ لِاَهْلِ السَّماءِ»
یعنی ما اهلبیت برای اهل زمین سبب امنیّت آنها هستیم، همانطوری که ستارگان برای اهل آسمانها سبب امنیّت هستند. معنای این جمله نورانی این است که امام سپر بلاست و خداوند به خاطر وجود امام بلا و عذاب را از مردم و زندگی آنها دفع میکند.
با تمام گناهانی که از درودیوار ممالک و جوامع میریزد، اگر مردم گرفتار عقوبت و مجازات الهی نمیشوند و در امنیّت به سر میبرند به خاطر آبروی امام عصر(عج) میباشد. در روایت آمده است که حضرت مهدی فرمودند:
«و بِی یَرفَعُ اللهُ الْبَلاءَ عَنْ اَهْلِی وَ شِیعَتِی»
خداوند به خاطر وجود من بلا را از زن و بچّه من و از شیعیان من دور میکند. در روایت دیگر آمده است که حضرت مهدی فرمودند: و اگر من نبودم دشمنان شما را نابود میکردند. شما در پناه من و زیر سایه من در امنیّت زندگی میکنید و فرمود من همیشه به یاد شما هستم و هیچگاه از شما غافل نمیشویم.
فایده چهارم: حضرت سجاد(ع) فرمود:
«وَ بنا یُمْسِکُ اَنْ تَقَعَ عَلَی اْلاَرْضِ اِلّا بِاِذْنِهِ» یعنی به وجود ماست که خداوند اجازه نمیدهد آسمان به زمین فرود بیاید و نظام هستی نابود بشود. یعنی امنیّت نظام هستی و بقاء عالم و قوام او همه بستگی به وجود امام عصر دارد. در دعای عدیله میخوانیم: «بُوجُوده ثَبَتَتِ اْلاَرْضُ وَ السَّماء.» یعنی به خاطر وجود حضرت است که آسمان و زمین ثابت است و آسمان ویران نمیشود. در دعای ندبه هم که صبحهای جمعه میخوانیم این جمله آمده است:
«اَیْنَ السَّبَبُ المُتَّصِلُ بَیْنَ اْلاَرْضِ وَ السَّماءِ.» کجاست آن آقایی که سبب اتصال بین آسمان و زمین است، گوئی امام عمودی است که بهوسیلهی آن آسمان و زمین به هم متّصل و پابرجاست. همانطوری که ستون در یک اتاق سقف آن اتاق را با زمین و کف اتاق به هم متّصل میکند و این اتاق سالم و پابرجاست. خلاصه به وجود امام زمان است که عالم هستی چه عوالم آسمانی و چه عوالم زمینی آسیب و صدمه نمیبیند و تمام عوالم پابرجا و متقن است، الحمدلله.
فایده پنجم: «وَ بِنا یُنَزَّلُ الْغیث» به خاطر وجود ائمّه هدی است که خدا باران را نازل میکند. ما میدانیم که قرآن مجید میفرماید:
«وَ جَعلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شیءٍ حَیّاً» ما همهچیز را از آب زنده نگه داشتیم، حیات یک جامعه و زنده بودن همه موجودات زنده بستگی به آب باران دارد و این باران به خاطر وجود امام نازل میشود و اگر امام نبود باران نمیآمد و تمام جامعه در قحطی و خشکسالی فرومیرفت و درنتیجه نابودی به دنبال داشت. شاید مناسب باشد اشارهای کنیم به علّت عدم نزول باران و اینکه گاهی چرا باران نمیآید. در بعضی از روایات اینطور آمده است که اگر قاضی در هنگام قضاوت و یا اگر والی و مسئول امور یک مملکت به رعیت و مردم دروغ گفت خداوند باران را در آسمانها حبس میکند و نازل نمیکند و همه در مضیقه قرار میگیرند. چقدر دروغ نحس است خصوصاً از یک مقام مسئول، که در آتش آن گناه تمام مردم و حتّی حیوانات میسوزند و حتّی مزارع و زمینهای کشاورزی هم طعمه میشوند. خداوند انشالله به حرمت اهلبیت(ع) زبان ما را از درون حفظ کند. پس در فایده چهارم، باید گفت: نزول برکات آسمانی باران و برف که مایه حیات جامعه ماست امروز به آبروی امام زمان صورت میگیرد و این بسیار برکات مهمّی است که ما بهرهمند هستیم.
فایدهی ششم: «وَ تَنْشُرُ الرَّحْمَۀ» رحمت خداوند به وسیلهی وجود امام زمان به مردم میرسد. در قرآن میخوانیم: «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شیءٍ» رحمت من همهچیز را فراگرفته است. عالم هستی مدیون و مرهون رحمت خداست و این رحمت به خاطر امام زمان به مردم نازل میشود و در میان مردم نشر پیدا میکند.
فایدهی هفتم: «وَ تَخْرُجُ بَرَکاتَ الاَرْضِ» به وسیلهی امام(ع) تمام برکات زمین از داخل زمین برای اهل زمین خارج میشود و مردم از این برکات استفاده میکنند و فیض میبرند و این جمله شامل تمام گنجها و معادن و ثروتهای خدایی که در زمین نهفته میشود به برکت وجود امام مردم از نعمتهای درون زمین نفع میبرند و زندگی مادی خود را اداره میکنند.
فایدهی هشتم: «وَ لَولَا ذلک لَمْ یُعْبَدِ الله» اگر امامان معصوم نبودند خدا عبادت نمیشد. معنای این جمله این است که مردم به وسیلهی امام، خداوند را میشناسند و پسازآنکه خداوند را شناختند او را مستحق عبادت میدانند و فقط او را عبادت میکنند و از عبادت غیرخدا بینیاز میشوند و موحّد کامل میشوند. تمام این معرفتها و عبادتها به برکت وجود امام تحقق پیدا میکند، اگر امام نبود خدا را نمیتوان شناخت و بعد او را عبادت کرد.
فایدهی نهم: مردم از وجود امام زمان در موارد بروز و ظهور مشکلات استفاده میکنند، یعنی با توسّل به حضرت و با استغاثه به وجود امام برای رفع گرفتاریهای خود کمک میگیرند و همین اندازه که مردم یقین کنند ملجأ و پناهگاهی دارند که میتوانند به آن پناه ببرند در وجود آنها امید زنده میشود و انسان هم به امید زنده میباشد و اگر این پناهگاه نبود برای افراد مضطرّ و بیچارهی مردم پس از مواجهشدن با گرفتاریها و مشکلات، کاملاً ناامید میشدند و خود را میباختند و دست از زندگی میکشیدند و از بین میرفتند، ولی خود امام زمان عجلالله فرجه الشریف به وسیلهی بعضی از بزرگان پیغام برای شیعیان فرستاده است و فرمودند: به شیعیان من بگوئید هر کجا گرفتار شدید همانجا مرا صدا بزنید و توسل به مرا به تأخیر نیندازید. من در همان ساعت شما را کمک میکنم و به فریاد شما میرسم و شما را نجات میدهم حتّی در توسل به امام زمان آمده؛ «فَقَدْ بَلَغَ مَجْهُودِی» یعنی توّسل به حضرت مهدی، زمانی باید انجام شود که دست ردّ به سینهی انسان خورده و تمام درها به روی او بستهشده و از همهجا و همهکس ناامید شده است و کارد به استخوانش رسیده و مضطرّ حقیقی شده است، آنگاه باید از قلب خود صدا بزند.
«یا اباصالح المهدی ادرکنی»، ای اباصالح مهدی به فریادم برس و من را هلاک نکن.
شما اگر کتب مربوطه را مطالعه کنید، هزاران هزار مردم گرفتار، چه از سلسله جلیله علماء و چه از مردم عامی متوسّل به حضرت شدند در زمان غیبت، و نتیجه گرفتند و برای آنها فرج حاصلشده است و سرگذشت آنها بهطور کامل و مشروح بیانشده است. من و شما هم اگر در زندگی مشکلی داریم که داریم و اگر دردی داریم که داریم، با یک نیّت صادقانه و قلبی پاک توجّه و توسّل به حضرت مهدی پیدا کنیم. 2 رکعت نماز امام زمان(عج) را که در مفاتیح آمده بخوانیم، یکی از زیارتنامههای امام زمان را قرائت کنیم. مثلاً زیارت آل یاسین و نظیر آن، حتماً امام به فریاد ما هم خواهد رسید و ما را نجات میدهد و مردم از توسّل به امام نتیجهها گرفتهاند. این ازدحام جمعیّت و عاشقی که شبهای چهارشنبه و شبهای جمعه به مسجد جمکران و مسجد سهله و دیگر اماکنی که منسوب به حضرت ولیعصر است مشرّف میشوند و مشغول به راز و نیاز و توسّل و دعا میشوند بزرگترین شاهد صدق مدّعای ماست.
دربارهی اوصاف امام زمان آمده؛ «وَ غِیَاثِ المُضطَرّ» یعنی امام فریادرس افراد مضطرّ و بیچاره و از همهجا رانده است، این از همهی برکات وجودی امام، مهمتر است و با شرافتتر و اینکه ما در زمان غیبت یک فریادرس داریم، بزرگترین نعمت الهی است، الحمدلله.
اگر کسی به دعای ندبه مراجعه کند و با دقّت به مضامین و معنای آن نگاه کند فواید عجیبی برای وجود امام زمان میشمرد که انسان چقدر لذّت میبرد و چقدر ممنون خداوند میشود که امام زمان را برای ما قرار داده است. بهعنوان نمونه:
«وَ اجْعَلْ صَلَوتَنَا بِهِ مَقْبُولَۀ» یعنی خدایا نماز را به خاطر وجود امام زمان قبول کن. معنای این جمله این است اگر نمازی قبول میشود فقط به آبروی حضرت مهدی قبول میشود که اگر نمازها قبول نشود روز قیامت ما اهل نجات نیستیم و اهل عذاب میباشیم و اگر وجود امام نبود 2 رکعت نماز هیچ نمازگزاری بالا نمیرفت و شاید این مطلب به خاطر این جهت باشد که روایات زیادی داریم اعمال مردم بالا نمیرود و قبول نمیشود مگر به ولایت ما و امروز به ولایت آقا و مولایمان نمازمان به درگاه احدیّت امضاء میشود.
«وَ ذُنُوبَنا بِهِ مَغْفُورَة» یعنی خدایا گناهان ما را به خاطر وجود امام زمان بیامرز. معنای این جمله این است که اگر گناهی از گنهکاری آمرزیده و بخشیده میشود به خاطر آبروی حضرت میباشد و اگر امام نبود هیچ گنهکاری طعم و مزهی مغفرت الهی را نمیچشید و اگر گناههای ما روزی آمرزیده شود برای رفتن به بهشت هیچ مشکلی وجود نخواهد داشت.
«وَ دُعَاءَنَا بِهِ مُسْتَجاباً» یعنی خداوند دعاهای ما را به خاطر امام عصر مستجاب بفرما. معنای این جمله این است که اگر دعایی مستجاب میشود به آبروی امام عصر است در غیر این صورت هیچ دعایی بالا نمیرفت و خدا به هیچ دعاکنندهای اعتنا نمیکرد و این از بزرگترین الطاف خداوند است که اینهمه دست دعا بهسوی او بلند میشود و دعای بسیاری از افراد هم مستجاب میشود، لکن این آوازه همه از شَه بُود. این آبروی پسر امام حسن عکسری(ع) است که دعاها به هدف اجابت میرسد و دستها خالی برنمیگردد.
«وَ اجْعَلْ اَرْزَاقَنا بِهِ مَبْسُوطَۀً» یعنی خدایا به خاطر امام عصر روزی ما را زیاد کن. یعنی اگر روزی کسی زیاد شد به خاطر غیبت امام عصر است. قبلاً عرض کردیم اصل دادن روزی به خاطر ایشان است. بسط و گسترش روزی هم به خاطر ایشان است.
«وَ هُمُومَنا بِهِ مَکْفِیَّةً» یعنی همّ و غمّ و غصّه ما را به خاطر امام عصر برطرف کن. اگه غصّهای از دلی زائل میشود به خاطر حضرت مهدی است.
«وَ حَوائجَنَا بِهِ مَقضیَّةً» خدایا حاجات ما را به خاطر امام زمان برآورده کن. معنای این جمله این است، حاجات تمام حاجتمندان اگر برآورده میشود به خاطر وجود حضرت ولیعصر(عج) است، الحمدلله.
عرض ارادت به ساحت مقدس حضرت ولیعصر(عج)
«السَّلامُ عَلَیکَ یَا صَاحِبَ الزَّمَان»
سلام بر شما پدر مهربانم، سلام بر شما که همچون مادر دلسوز به طفل کوچکش مراقب من هستید. سلام بر شما که همیشه دعاگویم هستید، سلام بر شما که پناه من در سختترین گرفتاریها هستید و چه زیبا حضرت رضا شما را برای ما تعریف کردند و فرمودند: امام رفیق و همدم است، مونس جان است، پدری است مهربان، برادری است همراه و همدل و مادری است دلسوز به فرزند کوچکش و پناه بندگان است در شداید و گرفتاریها.
سلام ناقابلم را به محضر مبارکتان بپذیرید. از قول مولای متقیان حضرت امیرمؤمنان(ع) شنیدهام که فرمودند: شما شرید و طرید و وحید هستید. شنیدهام شما تنها و طرد شدهاید، شنیدهام شما را بهاندازهی آب خوردنی نمیخواهم. هرگاه به یاد این روایت میافتم، چقدر خجالتزده و شرمگین میشوم، میدانم که ما همچون مردم زمان علی(ع) و مردم زمان امام حسین(ع) شما را رها کرده و تنها گذاشتهایم که اگر چنین نبود شما تنها نبودید.
از قول مادرتان صدّیقه طاهره حضرت زهرا(س) شنیدهام که؛ مَثَل شما مَثَل کعبه است که ما باید به خدمت شما بیاییم و دورتان بگردیم.
خودتان فرمودید: هرگاه خواستید بهسوی خدا تقرّب پیدا کنید زیارت آل یاسین را بخوانید. سلام بر تو آن لحظهای که برای گناهان من استغفار میکنید و از خدا طلب عفو میکنید.
میخواهم با شما عهد و پیمان ببندم که گناهان را ترک کنم که از من به شما مکروهی نرسد، باعث آزرده شدن خاطر شما بشوم. شما را به حقّ عموجان خود حضرت عبّاس در این راه مرا کمک کن که بدون کمک شما ضعیفتر از آن هستم که بتوانم.
آمین یا ربّ العالمین